مفهوم سواد از گذشته تاکنون تغییرات گسترده ای کرده است. سواد در مفهوم سنتی، توانایی خواندن و نوشتن بود. در فرهنگ نامه های معین و دهخدا هم همین مفهوم از سواد ذکر شده است. یونسکو در سال 1958 فردی را باسواد تعریف کرد که بتواند، بخواند و بنویسد و متون ساده در زندگی روزمره خود را درک کند. این سازمان بین المللی در سال 2000 تعریف سواد را اصلاح کرد. بر اساس تعریف جدید، با سواد کسی است که مهارت خواندن و نوشتن و مهارت های پایه ریاضیات را داشته باشد. مطابق تعریفی جدیدتر از یونسکو باسواد در هزاره سوم کسی است که همزمان سه توانایی را داشته باشد. تحصیلات دانشگاهی عالی (دانشگاهی) داشته باشد؛ با کامپیوتر آشنا باشد و یک زبان بین المللی را بداند. بر اساس این تعریف، سواد دارای مفهومی گسترده تر است و باسواد باید توانایی ها و مهارت های بیشتری داشته باشد. اما سالهاست که سواد مفهومی گسترده تر از مهارت خواندن و نوشتن تعبیر می شود. امروز برخی منابع به بیش از 15 نوع سواد اشاره می کنند که سواد اطلاعاتی، انتقادی، موبایل، رسانه، تحقق، فرهنگی، حقوقی، بصری از این دسته از موارد است. بر اساس تعریف یونسکو شخص باسواد فردی است که تمام پارامترهای زیر را در خود داراست. سواد عاطفی دارد، یعنی توانایی برقراری روابط عاطفی با خانواده، همسر و دوستان به نحو احسن را دارد. سواد ارتباطی دارد، یعنی توانایی ارتباط و تعامل با تمامی اعضای جامعه، آداب معاشرت و روابط اجتماعی دارد. سواد مالی دارد، یعنی توانایی مدیریت اقتصادی درآمد، چگونگی پس انداز، سرمایه گذاری و مدیریت خرج را دارد. سواد رسانه دارد، یعنی اینکه بداند کدام رسانه معتبر و کدام رسانه نامعتبر است همچنین توانایی تشخیص واقعی اخبار و دیگر پیام های رسانه ای را دارد. سواد آموزش و پرورش دارد، یعنی توانایی تربیت فرزندان به نحو احسن را دارد. سواد رایانه دارد، یعنی توانایی استفاده از مهارت های هفت گانه رایانه را دارد. حال بر اساس این تعریف و دسته بندی گسترده از مفهوم سواد، هریک از ما باید تلاش کنیم ابعاد مختلف سواد را در خود ایجاد یا تقویت کنیم. همانگونه که ملاحظه می فرمایید، سواد رسانه ای یکی از ابعاد مهم سواد است. از این رو در این بخش، جهت آشنایی بیشتر خوانندگان محترم، ابتدا تعریف و مفهوم سواد رسانه ای بیان می گردد و سپس ضرورت داشتن این دانش، مهارت و توانایی و لزوم توسعه آن در ابعاد مختلف برای بهره گیری مفید از رسانه ها ذکر می شود. سواد رسانه ای دارای ابعاد و مفهومی گسترده است. داشتن توانایی شناخت رسانه های معتبر از نامعتبر، داشتن شناخت تاثیرات رسانه های مختلف، داشتن توانایی تحلیل محتوای ظاهری و باطنی پیام های رسانه ها، داشتن توانایی دیدن و شنیدن پیام های انتشار نیافته یا پخش نشده، داشتن مهارت بهره گیری سخت افزاری از رسانه ها، داشتن نگاه منتقدانه به محتوای پیام های رسانه ای، گسترده ابعاد و مفهوم سواد رسانه ای است. موضوع سواد رسانه ای در کتاب «فرهنگ و طبیعت» ریموند لیویس که در سال 1933 چاپ شد، اشاره شده است. اصطلاح سواد رسانه ای اولین بار در سال 1965 در کتاب مارشال مک لوهان بکار رفته است. وی در کتاب «درک رسانه: گسترش ابعاد وجودی انسان» نوشت زمانی که دهکده جهانی تحقق یابد، لازم است انسانها به سواد جدیدی به نام سواد رسانه ای دست یابند. سازمان بین المللی یونسکو از دهه 1960 به پشتیبانی از آموزش سواد رسانه ای و برنامه ریزی برای آموزش در این عرصه پرداخت. مرحوم کاظم معتمد نژاد پدر علم ارتباطات در ایران، سواد رسانه ای را درک ماهیت و کارکردهای رسانه ها می داند. یونس شکرخواه سواد رسانه ای را یک نوع درک متکی بر مهارت می داند که بر اساس آن می توان انواع رسانه ها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. کریست و پاتر از اندیشمندانی که در این عرصه تعریفی ارائه کرده اند سواد رسانه ای را «توانایی دسترسی، تحلیل، ارزیابی و برقراری ارتباط با پیامهای رسانه ای در شکال مختلف» تعریف کرده اند. اما داشتن سواد رسانه ای و توانایی تحلیل و ارزیابی رسانه ها به دلایل مختلف از ضرورت های زندگی امروز بشر است. روند رو به گسترش رسانه ها و لزوم بهره گیری از رسانه های معتبر، تولید متنوع و کثیر پیامهای رسانه ای و لزوم درک و در نهایت استفاده از پیام های درست، ارائه پیام های متناقض و لزوم تشخیص و درک این چندگانگی ها، لزوم داشتن تفکر انتقادی در تولید، ارائه و استفاده از مطالب رسانه ها، تاثیر بیش از حد رسانه ها در زندگی امروز و لزوم شناخت دقیق تاثیرات متعدد رسانه ها در زندگی افراد، لزوم ایجاد توانایی مقابله با تأثیرات مخرب و منفی رسانه ها و کنترل آنها، لزوم تنظیم میزان مصرف و استفاده از رسانه ها با توجه به تنوع و گستردگی رسانه ها و پیام های رسانه ای از مواردی است که ضرورت داشتن سواد رسانه ای در عصر حاضر و لزوم توجه به مقوله آموزش آن را مورد تاکید قرار می دهد. محمد طاهری